Zasady tajczi rodziny Yang

                                                         (z książki „Tajczi bez tajemnic”, Warszawa 2007)
Wypracowane i od wieków konsekwentnie stosowane zasady praktyki tajczi musiały kiedyś zostać uporządkowane i opublikowane. Trudno dziś dociec, kto dokonał tego pierwszy. Już Zhang Sanfeng wypracował podstawowe zasady wewnętrznej sztuki walki neijia, a nawet przypisuje mu się autorstwo tekstu na ten temat. Jeśli chodzi o rodzinę  Yang, duży wkład w sformułowanie podstaw teoretycznych tajczi miał Yang Chengfu. Na początku XX wieku panowała w Chinach ogólna tendencja do kodyfikowania tradycji sztuk walki. Informacje trzymane dotąd w tajemnicy bądź przekazywane jedynie wybranym uczniom zaczęto spisywać i wydawać w formie publikacji drukiem. Książki na temat stylów wewnętrznych: xingyiquan, baguazhang i taijiquan zaczęły się ukazywać w Chinach począwszy od drugiej dekady XX wieku (Sun Lutang, Xiu Yusheng, Chen Weiming). Również zasady stylu Yang  doczekały się swego publicznego ogłoszenia w dwóch książkach: Chen Weiminga Taijiquan shu (Sztuka tajczi), wydanej w 1925 roku, oraz Yang Chengfu Taijiquan tiyong quanshu (Kompletne zasady i zastosowania tajczi), wydanej na początku lat 1930.

Był to kamień milowy w nowoczesnym rozwoju sztuki tajczi. Publikacje te, ilustrowane fotografiami samego mistrza Yanga wykonującego poszczególne ruchy oraz opatrzone komentarzem, były prekursorami współczesnych podręczników metodyki nauczania tajczi, jakich obecnie w Chinach jest wielki wybór. Krótki zbiór ogólnych uwag na temat praktyki tajczi, usystematyzowany w dziesięciu punktach i określany jako zasady, jest do dziś podstawowym kanonem i punktem odniesienia dla mistrzów, nauczycieli i uczniów stylu rodziny Yang. Oto same zasady i ich omówienie. Dla porównania przytoczone są cytaty z klasyków filozofii taoistycznej.

1. Głowa cały czas naturalnie prosta i uniesiona

Nie znaczy to, że trzeba ją tak trzymać na siłę, usztywniając szyję. To spowodowałoby zablokowanie przepływu energii. Głowa jest po prostu naturalnym przedłużeniem linii kręgosłupa i pozostaje tak w naturalny sposób, przy wyciągniętej lecz rozluźnionej szyi, jakby była zawieszona na lince za czubek głowy. Nie trzeba wkładać specjalnej siły w utrzymywanie głowy prosto. Chodzi przede wszystkim o to, by nie schylać jej ani w przód, ani w tył, ani na boki.

Uniesienie fizyczne wyraża się wewnętrznie uniesieniem ducha (shen). Głowę, a więc i umysł, ma cechować lekkość, wrażliwość i czujność, co jest niezbędne do walki, ale także i do należytego skupienia się oraz koncentracji na tym, co robimy. Dzięki temu możemy prawidłowo wykonać wszystkie ruchy formy we właściwej kolejności. Jasny umysł góruje nad całością, kontroluje w pełni rozwój sytuacji i każde nasze działanie.

Gdy głowa i szyja są zrelaksowane, twarz staje się również zrelaksowana i pogodna, a wzrok spokojny i uważny.

• Jeżeli scalisz świadomość i skoncentrujesz myśl, duch zamieszka w tobie. (Zhuangzi)

2. Klatka piersiowa nieco zapadnięta, a plecy naturalnie zaokrąglone

W takiej pozycji energia czi może spływać do tantien, a plecy są mocne. Byłoby to niemożliwe przy wypchnięciu klatki piersiowej do przodu i usztywnieniu pleców. Wtedy energia zostałaby zablokowana w klatce piersiowej, a środek ciężkości ciała przesunąłby się do góry: górna część ciała przyjęłaby stan ciężkości, a dolna lekkości, co utrudniałoby utrzymanie równowagi ciała.

• Ciężkość (i powaga) leżą u podstaw lekkości. (Laozi)

3. Talia rozluźniona

Talia kieruje całym ciałem. Gdy jest rozluźniona, obie nogi są silne i stabilnie utrzymują dół ciała. Talia zapoczątkowuje każdy zwrot ciała między pustką a pełnią, wycofaniem a podaniem. Siła podczas wykonywania formy bierze się z talii i nóg. Trzeba tu zaznaczyć, że pojęcie „talia” dla Chińczyka to nie jest dokładnie odpowiednik naszego pasa. Talia w tajczi znajduje się z tyłu nad biodrami i obejmuje kręgi lędźwiowe kręgosłupa, które są właściwym punktem zapoczątkowującym skręt tułowia. A więc to kręgosłup lędźwiowy ma być rozluźniony podczas ćwiczenia tajczi. Dzięki temu odzyskujemy jego ruchomość w odcinku talii, co jest błogosławieństwem dla całego naszego zdrowia.

• Jeżeli drzewo jest zbyt sztywne, to zostaje złamane. (Laozi)

4. Rozróżnienie pełności i pustki

Najważniejsza reguła, której należy przestrzegać trenując tajczi, to wyraźne odróżnianie tzw. pełności i pustki. Gdy ciężar ciała zostaje przeniesiony na jedną nogę, w tej nodze jest pełność, a w drugiej pustka. Gdy nad tym nie panujemy, tracimy stabilność, a krok staje się niepewny i ciężki. W praktyce oznacza to, że dopiero gdy jedna noga przejmie na siebie pracę utrzymania ciała, druga może unieść się, przesunąć, wykonać jakiś ruch, a więc nie da się np. wygodnie skręcić stopy, jeśli noga jest w pełni obciążona. Trzeba ją odciążyć, dać jej trochę pustki. Tu tkwi tajemnica lekkości i zwinności kroków na dobrze zakorzenionych stopach.

Przenoszenie od pustki do pełności i na odwrót musi być zgodne z równowagą ciała, czyli wyważone jak jin i jang. Zasadę tę najlepiej obrazują kroki, ale odnosi się ona do całego ciała i rąk. Pustka to jin, miękkość, wycofanie; pełność to jang, twardość, działanie. Pełność i pustka cały czas przechodzą płynnie jedna w drugą. W każdej pełności tkwi zapowiedź pustki i na odwrót. Koło tajczi cały czas obraca się, nieustannie zmieniają się proporcje pełności i pustki. Przeanalizować te proporcje można jedynie zatrzymując się na chwilę w ruchu podczas treningu techniki. Natomiast wykonując formę, w bezruchu znajdujemy się tylko na początku i na końcu – w pozycji „Przygotowanie”.

• Krzywe staje się prostym. Puste staje się pełnym. (Laozi)

5. Barki i łokcie opadają w dół

Podczas ćwiczenia tajczi cały czas barki są rozluźnione i opuszczone a łokcie ciężkie, opadające. Dzięki temu nasze czi może opaść w dół. Łączy się to z rozluźnieniem klatki piersiowej (zasada 2). Obie te zasady mają na celu utrzymanie stanu ciężkości w dolnej części ciała, a lekkości w górnej. Jest to ważne w sztukach walki, bowiem zapewnia odpowiednią stabilność. Jest ona również konieczna do dobrego wykonania formy tajczi – bez tracenia równowagi czy chwiania się. Jednak nie oznacza to, że trzeba na siłę ciągnąć barki i łokcie w dół. To powodowałoby również ich napięcie, a w rezultacie zmęczenie. Puszczając barki i łokcie należy pamiętać o pozostawieniu luzu pod pachami, tzn. ramiona nie są „przyklejone” do tułowia lecz trochę od niego odsunięte.

• Kto wspina się na palce, nie stoi [mocno na ziemi].  (Laozi)

6. Używanie umysłu a nie zewnętrznej siły

Całe ciało jest rozluźnione, bez napięć blokujących krążenie krwi, a także przepływ czi przez meridiany. Gdy czi może płynąć swobodnie, bez przeszkód, prowadzone umysłem i wolą popłynie tam, gdzie je skierujemy, bo czi zawsze płynie tam, gdzie każe umysł. Stąd bierze się siła wewnętrzna, dużo większa niż powierzchowna siła fizyczna. Intencja rodzi działanie, miękkość rodzi twardość. 

Jeśli ciało samo sobie nie przeszkadza, potrafi zrobić wszystko, co wymyślił umysł, a niemożność wykonania formy prawidłowo wynika z napięcia ciała. Gdy używamy tylko mechanicznej, zewnętrznej siły, myśl podąża za ciałem lub zgoła za czymś zupełnie nie związanym z tym, co robimy. Gdy używamy umysłu, ciało podąża za myślą. Można zrobić sto wymachów rąk do przodu, nie poświęcając im prawie żadnej uwagi, a nawet z kimś rozmawiając. Nie jest to tajczi. Jedno uniesienie rąk przed siebie na początku formy tajczi angażuje umysł w 100 %. Umysł prowadzi ręce, jest zajęty, skupiony. Musi jednocześnie wyznaczać ruch i kontrolować jego przebieg. Nie da się myśleć o czymś innym ani rozmawiać. To jest tajczi.

• Osiąga swój cel, ale nie stosuje przy tym siły. (Laozi)

7. Górna i dolna część ciała działają w jedności

Energia czi płynie nieustająco z zakorzenionych w ziemi stóp przez nogi, do talii (lędźwi), jest kontrolowana przez talię i za pośrednictwem jednego ciągu: plecy-barki-ramiona – wyrażana przez dłonie. Ruchy stóp, talii, dłoni i oczu są ze sobą zsynchronizowane. Jeśli choć jedna część ciała nie jest skoordynowana z resztą, powstaje dysharmonia. Gdy ciało pracuje w jedności, staje się mocne jak skała. Im bardziej się zrelaksujemy, tym bardziej ciało jest spójną jednością.

• Mędrzec obejmuje Jedność i czyni ją miarą dla wszystkiego pod niebem. (Laozi)

8. Połączenie w jedność wewnętrznego i zewnętrznego

Za każdym ruchem zewnętrznym ciała kryje się wewnętrzna idea tego ruchu w umyśle. Tajczi oznacza pełną zgodę pomiędzy ciałem a umysłem i duchem praktykującego, rozwija wszystkie te aspekty: rośnie siła ducha, sprawność umysłu i ciała, energia krąży bez zakłóceń, wychodzimy poza własne ograniczenia.

• Duch i ciało stanowią jedność i mogą (tak trwać) nie rozdzielając się. Laozi

9. Nieprzerwana ciągłość

Ruchy ćwiczącego tajczi są płynne i przechodzą jeden w drugi bez zatrzymywania się. Ruch jest jak płynąca bez końca rzeka, jak snująca się nieprzerwanie nić. Siła wewnętrzna utrzymuje się na stałym wysokim poziomie dzięki nieprzerwanemu krążeniu czi, prowadzonej umysłem zjednoczonym z ciałem. Ruch nie ustaje dotąd, aż dopełni się cykl, a wtedy może znów zacząć płynąć od początku.

• Tao oznacza nieskończone [trwanie].  (Laozi)

10. Szukanie spokoju w ruchu

Podczas gdy ciało jest cały czas w ruchu, umysł pozostaje spokojny i skoncentrowany. Poszukujemy bezruchu w ruchu i znajdujemy go w wewnętrznym spokoju. Spokój równoważy ruch i pozwala zachować czi. Im wolniejsze ruchy, tym spokojniejszy i dłuższy oddech. Ćwiczący nie męczy się, nie przyspiesza się jego puls, nie traci oddechu.

• Poprzez ruch [i zmiany] stopniowo spokój się zrodzi. (…) [Bezruch] i spokój sprawują władzę nad poruszeniem.  (Laozi)

W późniejszej publikacji Yang Chengfu wymienione są jeszcze trzy zasady: skierowanie czi do tantien, połączenie umysłu i czi oraz zjednoczenie ruchu i bezruchu. To ostatnie zbliża praktykującego tajczi do stanu pełnej harmonii jin i jang.

• Jeżeli uspokoisz ciało i zjednoczysz swoją uwagę, spłynie na ciebie harmonia nieba. (Zhuangzi)